พฤติกรรมการขึ้นคร่อมเป็นหนึ่งในพฤติกรรมที่ทำให้เจ้าของหลายคนลำบากใจที่สุด โดยเฉพาะเวลาที่เป้าหมายเป็นขาของแขก หรือหมาตัวอื่น หนึ่งในความเข้าใจผิดของพฤติกรรมนี้คือหลายคนมักกังวลว่าพฤติกรรมนี้เป็นสัญญาณของพฤติกรรมทางเพศที่ไม่เหมาะสมหรือความต้องการที่จะแสดงอำนาจ แต่ในความเป็นจริงพฤติกรรมนี้มักไม่ได้เกิดจากทั้งสองสาเหตุ
ทำไมหมาถึงขึ้นคร่อม ?
ขึ้นคร่อมแม้ดูจะเป็นพฤติกรรมทางเพศเป็นหลัก แต่จริง ๆ แล้วการขึ้นคร่อมด้วยเหตุผลทางเพศเป็นสาเหตุส่วนน้อยมากโดยเฉพาะสำหรับหมาเด็ก และหมาที่ทำหมันแล้ว และงานวิจัยยุคปัจจุบันก็เห็นตรงกันว่าการขึ้นคร่อมนั้นไม่มีส่วนเกี่ยวข้องใด ๆ กับการวางอำนาจทางสังคม หรือที่เรามักเรียกกันว่า “การข่ม” กันของหมา
แต่สาเหตุสำหรับหมาส่วนใหญ่ที่นำไปสู่พฤติกรรมขึ้นคร่อมทั้งขามนุษย์ ตุ๊กตา หรือหมาตัวอื่นนั้น จริง ๆ แล้วมักจะเกิดจากความตื่นตัวที่สูงเกินไป (Over-Arousal) และหมาใช้วิธีนี้ในการระบายพลังงานทางอารมณ์ที่ท่วมท้นและไม่สามารถจัดการได้ ซึ่งความตื่นตัวที่เป็นสาเหตุนี้อาจมาจากหลากหลายสาเหตุ
- ความตื่นเต้น: เช่น เมื่อมีแขกมาบ้าน หรือกำลังจะได้เล่นสนุก
- ความเครียดหรือความกังวล: การอยู่ในสถานการณ์ใหม่ๆ หรือสภาพแวดล้อมที่ไม่คุ้นเคย
- ความเหนื่อยล้าเกินไป: หมาที่เหนื่อยเกินไปมักจะควบคุมตัวเองได้ไม่ดี เหมือนเด็กเล็กๆ ที่งอแงเมื่อถึงเวลานอน
โดยพฤติกรรมนี้มักเกิดขึ้นในช่วงหัวค่ำที่หมามักจะคึกเป็นพิเศษ และมักพบร่วมกับพฤติกรรมวุ่นวายอื่น ๆ เช่น วิ่งพล่าน กัดแทะ หรือขโมยของแล้ววิ่ง พฤติกรรมเหล่านี้เป็นสัญญาณคลาสสิกของหมาที่กำลังตื่นเต้นจนไม่สามารถจัดการตัวเองได้ และเป็นสัญญาณว่าหมากำลังขาดความสามารถในการควบคุมระดับความตื่นตัวของตัวเองเพื่อลดระดับความตื่นเต้นลง
อีกสาเหตุที่พบบ่อยนอกเหนือจากการตื่นเต้นเกินไปคือ การชวนเล่น โดยหมาหลายตัวทั้งหนุ่มและสาวอาจมองการกระเด้าเป็นส่วนหนึ่งของการเล่นมวยปล้ำได้ โดยถ้าเป็นกรณีแบบนี้เรามักเห็นเกิดขึ้นสลับไปมาระหว่างการฟัดเล่นกันและสลับไปขึ้นคร่อม ถ้าเกิดขึ้นให้เช็คสัญญาณความเครียดของทั้งหมาทั้งทำ และหมาที่โดนว่ามีสัญญาณความเครียดไหม และถ้ามีก็ควรรีบขัดจังหวะด้วยการเรียกกลับมา หรือชวนทำอย่างอื่น
วิธีจัดการที่ถูกต้อง: ช่วยให้หมาสงบ
ในส่วนของการกระดึ๊บที่เกิดจากระดับความตื่นเต้นที่ควบคุมไม่ได้ การลงโทษหรือดุแน่นอนว่าไม่ใช่วิธีแก้ปัญหาที่ถูกจุด เพราะอาจยิ่งเพิ่มความเครียดให้สถานการณ์แย่ลงไปอีก แนวทางที่เหมาะสมคือการเข้าจัดการอย่างสงบและช่วยให้หมาได้สติ
1. การขัดจังหวะอย่างสงบ เมื่อพฤติกรรมเกิดขึ้น สิ่งแรกที่ต้องทำคือขัดจังหวะอย่างใจเย็นและสงบที่สุดเท่าที่จะทำได้อย่าทำให้เป็นเรื่องใหญ่ เพราะการแสดงความสนใจมากเกินไปอาจกลายเป็นการให้รางวัลแก่พฤติกรรมนั้นโดยไม่ตั้งใจ ให้นำหมาของเราออกจากสถานการณ์นั้น แล้วเบี่ยงเบนความสนใจของเขาไปทำกิจกรรมอื่นที่สงบกว่า เช่น เมื่อเห็นเขาเด้าก็ขัดจังหวะด้วยการบอกให้เขาเข้าที่นอน หรือกรงของตัวเอง
2. การจัดการความเครียดสะสม นี่คือการแก้ปัญหาที่ต้นเหตุ เราต้องช่วยลดพลังงานทางอารมณ์ที่สะสมไว้ของหมาลง
- การป้องกันพลังงานล้น: ถ้ารู้ว่าปกติหมามักจะชอบขย่มช่วงเวลาไหน หรือเมื่อมีเหตุการณ์อะไรเป็นตัวกระตุ้น (เช่น แขกมาถึง) ให้จัดการล่วงหน้าได้ เช่น ช่วงที่แขกมาถึงให้หมาเข้าที่นอนเพื่อทำความสงบก่อนค่อยออกมาเมื่อใจเย็นแล้ว
- พาทำกิจกรรมที่สร้างความสงบ: ก่อนที่พฤติกรรมจะเกิดขึ้น ให้หากิจกรรมที่ช่วยให้หมาสงบลงทำ เช่น ให้ของเล่นที่ต้องใช้เวลาแทะนานๆ หรือให้ Lick Mat เลีย การแทะและการเลียเป็นพฤติกรรมที่ช่วยลดความเครียดตามธรรมชาติ
- ให้เขาได้พักผ่อนเพียงพอ:หมาที่เหนื่อยล้าเกินไปมักจะแสดงพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม การจัดตารางเวลาให้เขาได้นอนในคอกหรือพื้นที่สงบๆ เป็นสิ่งจำเป็นในการลดพฤติกรรมไม่พึงประสงค์ส่วนใหญ่ รวมถึงการกระเด้าด้วย
สร้างทักษะในระยะยาวโดยการสอนให้หมาควบคุมตัวเอง
เป้าหมายระยะยาวคือการสร้างทักษะให้หมาสามารถควบคุมระดับความตื่นตัวของตัวเองได้ดีขึ้น
- เพิ่มความคาดเดาไม่ได้: ถ้าหมามักจะตื่นตัวสูงในช่วงเย็นเพราะรู้ว่าเป็นเวลาเล่น ให้ลองเปลี่ยนตารางเวลา การทำให้กิจวัตรประจำวันคาดเดาได้ยากขึ้น จะช่วยลดความตื่นเต้นที่เกิดจากการคาดหวัง
- ฝึกการจัดการอารมณ์: ฝึกเล่นเกมที่สลับระหว่างความตื่นเต้นสูงกับความสงบ เช่น อาจจะเล่นเกมไล่ล่าสั้นๆ 1 นาที แล้วสลับมาเป็นเกมดมกลิ่นหาขนมที่สงบกว่า การทำเช่นนี้จะช่วยฝึกให้สมองของหมาเรียนรู้ที่จะปรับระดับความตื่นตัวขึ้นลงได้อย่างราบรื่น
โดยส่วนใหญ่แล้วการกระดึ๊บในหมาส่วนใหญ่คือสัญญาณที่บอกว่าเขาไม่สามารถจัดการกับอารมณ์ตัวเองได้ การตอบสนองของเราในฐานะเจ้าของจึงไม่ควรเป็นการตำหนิ แต่คือการช่วยเขาจัดการความเครียด โดยการจัดการสภาพแวดล้อมให้สงบและสอนทักษะความสงบให้ติดตัวเขาไว้ ซึ่งจะช่วยให้พฤติกรรมที่น่าอายนี้หายไปและแทนที่ด้วยความสงบที่ยั่งยืน