จากประสบการณ์การเป็นครูฝึก ปัญหาพฤติกรรมหมาเกือบทั้งหมด มาจากสาเหตุใหญ่ ๆ 2 อย่างคือ อย่างแรกคือหมาขาดการใช้สมอง และร่างกายที่เพียงพอและก่อเกิดเป็นปัญหาพฤติกรรม ซึ่งเรื่องนี้นั้นหลายคนรู้กันอยู่แล้ว แต่ปัญหาที่ส่วนตัวเจอบ่อยกว่าแต่ยังไม่ค่อยเป็นที่รู้กันโดยทั่วไปเท่าไหร่คือปัญหาที่มีต้นตอมาจากหมาเหนื่อยเกินไป หรือหมานอนไม่พอ
อาจด้วยความที่เจ้าของสมัยใหม่เราให้ความสำคัญกับหมา และใช้เวลากับหมาได้มากขึ้น จนหลายครั้งอาจลืมไปว่าหมาต้องการนอนต่อวันมากกว่าคนถึง 2 เท่า และยิ่งเราพาเขาเที่ยว เขาออกกำลังกายเยอะเท่าไหร่ พฤติกรรมของเขายิ่งแย่ลง ซึ่งมีสาเหตุมาจากการที่หมา “เหนื่อยเกินไป” (Overtired) ซึ่งพบได้บ่อยโดยเฉพาะในลูกหมา
ทำความเข้าใจภาวะ “เหนื่อยเกินไป” ของลูกหมา
ลูกสุนัขก็ไม่ต่างอะไรกับเด็กทารกครับ เมื่อเขาเหนื่อยเกินขีดจำกัด ร่างกายจะหลั่งฮอร์โมนความเครียด (Cortisol) ออกมาเพื่อพยายามฝืนให้ตัวเองตื่นตัวต่อไป ผลลัพธ์ที่ได้ไม่ใช่ความสงบ แต่คือภาวะที่สมองเข้าสู่โหมด “Reacting Brain” เต็มรูปแบบซึ่งจะทำให้เขา:
- ควบคุมตัวเองไม่ได้: กลายเป็นที่มาของการงับไม่ยั้ง การเห่าไม่หยุด วิ่งเต้น ไฮเปอร์
- หงุดหงิดง่าย: ทุกอย่างดูไม่น่าพอใจไปหมด อาจดุและแสดงพฤติกรรมก้าวร้าว
- ตัดสินใจได้ไม่ดี: สมองเขาจะไม่สามารถเรียนรู้หรือทำตามสิ่งที่เราบอกได้ อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับเรื่องนี้ได้ที่บทความ Thinking Brain vs Reacting Brain
- ยิ่งเล่น ยิ่งตื่นตัว: จะยิ่งไม่พักด้วยตัวเองได้
นี่คือเหตุผลว่าทำไมหมาที่เล่นมาทั้งวันถึงดูมีพลังงานมากกว่าเดิมซึ่งมันไม่ใช่พลังงานที่ดี แต่เป็นพลังงานความเครียดครับ
Active Rest คืออะไร? และทำไมถึงสำคัญ?
หนึ่งในองค์ประกอบที่สำคัญที่สุด แต่ถูกมองข้ามมากที่สุดในการเลี้ยงลูกหมา คือ Active Rest คือการที่ไม่ใช่แค่การปล่อยให้เขาเหนื่อยจนหลับไปเอง (เพราะส่วนใหญ่จะไม่เกิดขึ้น!) แต่คือ การที่เราในฐานะเจ้าของ ชวนให้เขาพักผ่อน อย่างมีคุณภาพ ในสภาพแวดล้อมที่สงบและปราศจากสิ่งเร้ารบกวน
มันคือการ “สอน” ทักษะที่สำคัญที่สุดอย่างหนึ่งให้กับสุนัข นั่นคือ ทักษะในการสงบด้วยตัวเอง ซึ่งเป็นหัวใจของการ ฝึกหมาให้สงบ
ความสำคัญของ Active Rest:
- ป้องกันอารมณ์ล้น: การพักผ่อนที่เพียงพอคือวิธีที่ดีที่สุดในการระบายความเครียดและความตื่นเต้นออกจากสมอง ทำให้เขารับมือกับสถานการณ์ต่างๆ ได้ดีขึ้น
- ส่งเสริมพัฒนาการของสมอง: ช่วงเวลาที่ลูกหมาหลับ คือช่วงเวลาที่สมองของเขาประมวลผลและจัดเก็บสิ่งที่เรียนรู้มาตลอดทั้งวัน การนอนหลับที่มีคุณภาพจึงจำเป็นอย่างยิ่งต่อการเรียนรู้และพัฒนาการของเขา
- สร้างพื้นฐานของ “ความสงบ”: การทำให้การพักผ่อนกลายเป็นส่วนหนึ่งของกิจวัตร จะช่วยสร้าง “กล้ามเนื้อแห่งความสงบ” ให้หมา ให้เขาเรียนรู้ว่าการไม่ทำอะไรเลยก็เป็นเรื่องดีและน่าพอใจ
- เราจะได้พักบ้าง ! การที่หมาเราพักมากขึ้น ช่วยให้เราได้มีเวลาพักผ่อนและทำธุระส่วนตัวโดยไม่ต้องกังวล ซึ่งในฐานะเจ้าของด้วยกันเรารู้กันว่าเวลาแบบนี้มีค่ามาก โดยเฉพาะกับท่านที่กำลังอยู่กับหมาเด็ก
การสอนหมาให้พักผ่อนได้เอง
เป้าหมายคือการสร้างกิจวัตรที่ชัดเจนให้น้องหมารู้ว่า “ถึงเวลาพักแล้วนะ”
- เวลานอนคือหัวใจสำคัญ: หมาควรได้มีเวลาเวลานอนที่เพียงพอ โดยอาจแตกต่างได้ตามสายพันธ์ และตัวหมาแต่คร่าว ๆ คือหมาเด็กต้องการประมาณ 18 ชั่วโมง ในขณะที่หมา 6 เดือนขึ้นไปต้องการประมาณ 15 ชั่วโมง ดังนั้นการนอนกลางวันสำคัญมากกับหมาทุกวัย
- ใช้พื้นที่แห่งความสงบ:
- กรง (Crate) หรือคอกกั้น (Playpen) คือเครื่องมือที่ดีที่สุดสำหรับ Active Rest ครับ เราต้องฝึกให้เขาเห็นว่าพื้นที่เหล่านี้คือ “บ้าน” หรือ “ห้องนอน” ที่ปลอดภัยและสบาย ไม่ใช่ที่สำหรับทำโทษ
- ทำให้พื้นที่นั้นน่าอยู่ มีเบาะนุ่มๆ, อาจจะมีผ้าคลุมเพื่อลดแสงและสิ่งรบกวน, และมีของเล่นสำหรับแทะเพื่อช่วยให้ผ่อนคลายหรือ ของเล่นที่ใส่ขนมไว้
- ให้สัญญาณก่อนการพักผ่อน: ก่อนจะพาน้องหมาเข้าสู่ช่วง Active Rest ให้สร้างสัญญาณที่สม่ำเสมอ เช่น พูดด้วยน้ำเสียงสงบๆ ว่า “ได้เวลาพักแล้วนะ” แล้วค่อยๆ พาเขาไปที่กรงหรือคอกพร้อมกับให้รางวัลเล็กๆ น้อยๆ
- อดทนในช่วงแรก: เป็นเรื่องปกติที่ลูกสุนัขอาจจะร้องหรือโวยวายเล็กน้อยในช่วงแรก เราต้องใจเย็นและให้เวลาเขาในการเรียนรู้ที่จะสงบด้วยตัวเอง การเพิกเฉยต่อเสียงเรียกร้องความสนใจ (ที่ไม่ใช่เสียงร้องจากความเครียด ความเจ็บปวดหรือความต้องการพื้นฐาน) จะช่วยให้เขาเข้าใจว่าการร้องไม่ได้ผล และหลับไปเอง
- ให้เข้านอนครั้งละสั้น ๆ ตอนกลางวัน : ในช่วงแรกที่เรายังคงเป็นคนพาเขาเข้าพักนั้นควรจำกัดเวลาพักให้อยู่ที่ครั้งละ 45 นาที ถึง 1 ชั่วโมง ซึ่งตรงกับรอบการนอนของหมา 1 รอบ เพื่อไม่ให้หมาตื่นขึ้นมาในกรงแล้วรู้สึกว่าโดนขัง
- ให้รางวัลเมื่อเจอหมานอน : ถ้าอยู่ ๆ เราพบว่าหมาเราเข้านอนเอง หรือนอนตามพื้นโดยที่เราไม่ได้บอก นี่คือโอกาสสำคัญที่จะสร้างการเรียนรู้ว่าที่เขาทำอยู่เนี่ยดีแล้ว ทำได้โดยการไปเอาขนมไปวางไว้ตรงหน้าเขาเบา ๆ ให้เขากินโดยที่เขาไม่ต้องลุก (ครั้งแรก ๆ อาจต้องย่องหน่อย ) โดยใช้รางวัลที่หมาชอบแต่ไม่มากเพื่อให้เขาไม่ตื่นเต้นเกินไป
ฝึกให้หมาไม่ทำอะไรเลยคือจุดเริ่มต้น
เวลามีลูกหมาเราอาจจะตื่นเต้นอยากทำอะไร ๆ กับเขา อยากฝึกทักษะใหม่ๆ จนอาจลืมไปว่าการไม่ทำอะไรเลยนั้นก็สำคัญลูกหมาครับ Active Rest คือการมอบความสงบให้กับเขา (และเรา) เป็นการวางรากฐานที่มั่นคงสำหรับเขาที่เติบโตขึ้นมาอย่างสมดุลทางอารมณ์และมีความสุข
ครั้งต่อไปที่เราเห็นหมาเราเริ่มไฮเปอร์เกินควบคุม แทนที่จะพยายามหาของเล่นใหม่มาให้เขา ลองเปลี่ยนเป็นการพาเขาไปพักผ่อนในพื้นที่สงบๆ ของเขาดูครับ เราอาจพบว่าวิธีแก้ซนที่ง่ายที่สุดก็แค่ “การนอนหลับ” ที่เพียงพอนี่แหละ