เปิดประตูบ้านแล้วหมาพุ่งทันที อาหารตกพื้นแล้วแล้วหายไปในเสี้ยววินาที แขกมาบ้านแล้วกระโจนเข้าใส่ พฤติกรรมเหล่านี้มีจุดร่วมมาจากสิ่งเดียวกัน นั่นคือการขาด Mindset สำคัญอย่าง “Self-Control” หรือ “การควบคุมตนเอง” ครับ
Self-Control ไม่ใช่การฝึกคำสั่ง “นิ่ง” หรือ “คอย” ให้เขาอยู่นิ่ง ๆ แต่คือการสร้างกรอบความคิดให้หมารู้จัก คิดก่อนทำ ไม่ใช่แค่ตอบสนองไปกับทุก ๆ อย่าง เป็นการสอนให้หมายับยั้งชั่งใจจากความต้องการในทันที และเลือกที่จะตัดสินใจทำในสิ่งที่ดีกว่าได้ด้วยตัวเขาเอง
วันนี้เราจะไปทำความเข้าใจว่าทำไม Self-Control ถึงช่วยสำคัญที่ทำให้การใช้ชีวิตร่วมกับหมาของเราง่ายขึ้นครับ
ทำไม Self-Control ถึงสำคัญกว่าการสั่ง “คอย”?
เจ้าของหลายคนอาจจะเคยฝึกคำสั่ง “คอย” (Stay/Wait) แต่บ่อยครั้งที่การ “คอย” นั้นเต็มไปด้วยความตึงเครียด น้องหมาอาจจะตัวสั่น, น้ำลายไหล, หรือจ้องมองเราเขม็ง รอเพียงแค่สัญญาณปล่อยตัวเพื่อที่จะพุ่งเข้าใส่สิ่งที่เขาต้องการ สภาวะนี้ไม่ได้สร้างความนิ่งจริง ๆ ได้ แต่สร้างความอึดอัดและความหงุดหงิด ซึ่งแม้จะทำได้ในสถานการณ์นั้นแต่อาจทำให้พฤติกรรมแย่ลงในระยะยาว
Self-Control ที่แท้จริงนั้น คือการที่หมา “เลือก” ที่จะสงบด้วยตัวเอง เพราะเขาเรียนรู้ว่าการควบคุมตนเองนั้นนำไปสู่ผลลัพธ์ที่ดีกว่าเช่น:
- หมาที่มี Self-Control จะไม่พุ่งออกจากประตู แต่จะนั่งรออย่างใจเย็น เพราะรู้ว่าการรอนั้นจะทำให้เขาได้ออกไปเดินเล่นในที่สุด
- หมาที่มี Self-Control จะไม่กระโจนใส่แขก แต่จะนั่งลงหรือยืนสี่ขาบนพื้นอย่างสุภาพ เพราะรู้ว่าการทำแบบนั้นจะทำให้เขาได้รับการทักทายที่ดีตอบกลับมา
- หมาที่มี Self-Control จะไม่พยายามแย่งชิงของเล่นหรืออาหารจากมือเรา แต่จะรออย่างอดทน เพราะรู้ว่าเล่นกับเราสนุกกว่าแย่งมาได้แล้วไม่รู้จะเอาไปทำอะไร
การสร้าง Self-Control คือการเปลี่ยนจากการบังคับจากภายนอกให้เป็น การตัดสินใจจากภายใน ของตัวหมาเองครับ
Self-Control: ฝึกด้วยการไม่ห้าม
เพราะมันคือการควบคุมตนเอง ไม่ใช่การโดนเจ้าของคุม เราจึงไม่สามารถใช้การพูดว่า “อย่า!” หรือ “ห้าม!” ในการฝึกได้ ดังนั้นการสร้าง Mindset นี้ให้กับหมาอย่างแรกที่สำคัญคือในการฝึกเราต้องไม่เผลอสั่งห้ามออกไป แต่ฝึกด้วยการเล่นเกมและค่อยๆ ปั้นให้รู้จักหยุดคิด โดยนี่คือตัวอย่างของเกมที่ช่วยสร้าง Self-Control:
- เกมที่สอนให้ “การไม่ทำ” นำไปสู่รางวัล: เราจะครอบอาหารไว้ในมือ (ทำมือเหมือนจับเมาส์) โดยไม่พูดอะไร และจะเปิดมือให้รางวัลก็ต่อเมื่อน้องหมาเลือกที่จะถอยห่าง, เมิน, หรือแสดงความสงบออกมาเท่านั้น เขาจะเรียนรู้ว่า “การพยายามแย่งชิงไม่ได้ผล แต่การควบคุมตัวเองจะทำให้ได้รางวัล”
- เกมที่สร้างความสงบท่ามกลางความตื่นเต้น: โดยให้รางวัลเมื่อหมาหันกลับมาสบตาเราท่ามกลางสิ่งรบกวน เป็นการฝึกให้เขาเลือกที่จะควบคุมตัวเองและหันกลับมาจดจ่อกับเราแทนที่จะพุ่งความสนใจไปที่สิ่งเร้าภายนอก
Mindset ที่ใกล้เคียงกัน: Tolerance of Frustration
สอง Mindset นี้มีความคล้ายกันในเชิงพฤติกรรมที่แสดงออก และมีการทำงานเกี่ยวข้องกัน แต่ก็มีความแตกต่างที่สำคัญคือ:
- Self-Control (การควบคุมตนเอง): คือการยับยั้งชั่งใจก่อนลงมือทำมันคือความสามารถในการ “หยุด” แรงกระตุ้นแรกของตัวเอง เช่น เห็นอาหารตกแต่ “เลือก” ที่จะไม่พุ่งเข้าไปกิน มันเป็นทักษะที่เกิดขึ้นในเสี้ยววินาทีก่อนที่จะมีการกระทำเกิดขึ้น
- Tolerance of Frustration (การรับมือกับความผิดหวัง): คือ การจัดการกับความหงุดหงิด มันคือความสามารถในการรับมือกับความรู้สึกหงุดหงิดเมื่อไม่ได้ในสิ่งที่ต้องการ เช่น เมื่อเราปิดมือไม่ให้เขากินอาหารที่ตกพื้นแล้ว เขาจะแสดงอาการอย่างไร? เขาเห่าโวยวาย, กระวนกระวาย, หรือสามารถยอมรับและปล่อยวางได้? ทักษะนี้คือการจัดการกับผลลัพธ์ทางอารมณ์ที่ตามมา
พูดง่ายๆ ก็คือ Self-Control คือสิ่งที่ป้องกันไม่ให้หมาของเราพุ่งไปขโมยพิซซ่าบนโต๊ะ Tolerance of Frustration คือสิ่งที่ทำให้หมาของเราไม่เห่าโวยวายใส่เรา หลังจากที่เราหยิบพิซซ่าไปกินต่อหน้าเขา
การฝึกทั้งสองทักษะนี้มักจะส่งเสริมกันและกัน หมาที่มีทั้งสองอย่างจะสามารถควบคุมแรงกระตุ้นของตัวเองได้ และถึงแม้จะผิดหวังก็สามารถจัดการกับอารมณ์ของตัวเองได้ดี
การควบคุมตนเองคืออิสรภาพอย่างหนึ่ง
หมาเป็นสิ่งมีชีวิตที่ไวต่อสัญชาติญาณ และหลายครั้งมักจะถูกควบคุมโดยแรงขับภายนอกที่ไม่ได้ส่งผลดีกับเขา การสร้าง Self-Control เป็นการปลดปล่อยเขาจากแรงขับภายนอก และให้เขาสามารถเลือกสิ่งที่ดีได้ด้วยตัวเอง ดังนั้นการฝึก Self-Control คือการมอบ “อิสรภาพ” ให้กับหมาให้เขาได้คิดได้ด้วยตนเองโดยเป็นอิสระจากสัญชาติญาณและแรงขับภายนอกนั่นเองครับ